Wirusowe zapalenie wątroby typu A (WZW A - HAV) - Przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie
Żółtaczka pokarmowa / choroba brudnych rąk
Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu A (HAV) jest najczęstszym wirusowym zapaleniem wątroby sięgającym na świecie około 1,4 mln rocznie. Szacuje się, że HAV odpowiada za ponad połowę wszystkich zakażeń wirusowym zapaleniem wątroby.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest wywoływana przez wirusa HAV (Hepatitis A Viris). Jedynym rezerwuarem wirusa jest człowiek.
Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową np. poprzez spożywanie skażonej żywności lub wody, jedzenie brudnymi rękoma. Stąd też potocznie choroba nazywana jest żółtaczką pokarmową lub chorobą brudnych rąk. Możliwe jest również zakażenie podczas kontaktów seksualnych czy poprzez skażoną igłę u narkomanów.
Wirus najszybciej rozwija się w państwach, na których terenie panują bardzo złe warunki sanitarne, a ludzie nie przestrzegają higieny. Do takich krajów zaliczyć można kraje Ameryki Południowej, Afryki, Azji czy Europy Wschodniej.
Duża liczba zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu A i łatwość, z jaką dochodzi do zakażenia, wynika z odporności wirusa na wiele czynników zewnętrznych (takie jak kwas octowy, fosforowy, związki fenolu czy alkohole).
Polska znajduje się w obszarze endemicznego występowania wirusa, gdzie zapadalność wynosi około 0,4/100 000 osób. HAV jest wydalany przez człowieka z kałem przez tydzień od wystąpienia objawów i 1-2 tygodnie przed wystąpieniem objawów. Czynnikami ryzyka jest: bliski kontakt z chorym, przebywanie w kraju endemicznego występowania wirusa, kontakt zawodowy lub domowy z dziećmi chodzącymi do przedszkola, spożywanie owoców morza.
Jak można zarazić się WZW typu A
Najczęściej (aż w 90% przypadków), do zakażenia wirusowym zapaleniem wątroby dochodzi drogą pokarmową:
- podczas picia wody, która została skażona przez osobę zarażoną wirusem HAV
- podczas spożywania skażonej żywności.
Innymi, rzadziej występującymi możliwościami, zakażenia są:
- bezpośredni kontakt z osobą zarażoną,
- kąpiel w wodzie skażonej wirusem HAV,
- przetaczanie osocza,
- kontakty seksualne (najczęściej w przypadku homoseksualnych mężczyzn),
- wykonywanie tatuaży czy akupunktury,
- stosowanie dożylnych środków odurzających niesterylnymi igłami.
Okres wylęgania się wirusowego zapalenia wątroby typu A wynosi od 15 do 50 dni, najczęściej jest to między 28 a 30 dni. Zakażony może zakazić innych na 14-21 dni przed wystąpieniem objawów i na 7 dni po ich wystąpieniu.
Grupy ryzyka, czyli kto narażony jest na zakażenie się WZW typu A
Do osób, które w istotny sposób narażone są na zakażenie wirusem HAV należy zaliczyć:
- pracowników służby zdrowia,
- chorych na hemofilię,
- pracowników szkół, przedszkoli, ośrodków opiekuńczych,
- dzieci uczęszczające do szkół i przedszkoli,
- osoby pracujące przy produkcji i dystrybucji żywności,
- personel skoszarowany – wojsko, policja,
- pracowników oczyszczalni ścieków,
- pracowników zajmujących się usuwaniem odpadów komunalnych i płynnych nieczystości,
- osoby, mające kontakt z nieczystościami,
- osoby podróżujące do krajów z wysoką zapadalnością na WZW A.
Przebieg wirusowego zapalenia wątroby typu A
Możemy wyróżnić postacie przebiegające z żółtaczką bez żółtaczki – najczęstsze, oraz z zastojem żółci (cholestatyczne).
U dzieci poniżej 6 roku życia choroba najczęściej przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo. U dzieci starszych i dorosłych WZW A w 70-80% choroba ma przebieg objawowy. Pojawić się mogą objawy dyspeptyczne (związane z niestrawnością), rzadziej rzekomo grypowe lub rzekomo reumatyczne.
Wirusowe zapalenie wątroby typu A – Objawy
Głównymi objawami choroby są męczliwość, nudności, wymioty, ból brzucha, świąd skóry.
Inne objawy WZW typu A to:
- brak apetytu,
- biegunka,
- gorączka,
- osłabienie,
- bóle gardła,
- bóle stawów,
- ciemny mocz,
- odbarwiony stolec,
- żółtaczka.
W okresie wylęgania chory może odczuwać brak łaknienia oraz nudności. Dodatkowo pojawić się może ogólne zmęczenie, bóle mięśni i stawów oraz stany podgorączkowe. Po tygodniu pojawiają się objawy typowe dla zapalenia wątroby.
Dalszy rozwój choroby powoduje uszkodzenie komórek wątroby, co objawia się ciemniejącym moczem i jasnymi stolcami. Może rozwijać się żółtaczka – początkowo obserwowana na twardówkach, a następnie na skórze. Skóra może jedynie delikatnie się zabarwić lub przyjąć bardzo intensywny żółty kolor.
Poprawa stanu ogólnego i ustąpienie gorączki następuje wraz z pojawieniem się żółtaczki. Po kilku dniach ustępują ostre objawy zakażenia, a choremu wraca apetyt i znika zażółcenie.
Do 10 dni po wystąpieniu objawów, chory jest źródłem zakażenia. W przypadku dzieci okres ten może wydłużyć się nawet do kilku miesięcy.
Czas trwania WZW typu A jest uzależniony od wieku chorego i może trwać od kilku tygodni do 6 miesięcy. Zdarza się, że powrót do zdrowia trwa nawet 12 miesięcy.
WZW A – w przeciwieństwie to WZW B – nie przechodzi w przewlekłe zapalenie wątroby. Po przebytym zapaleniu wątroby typu A nie stwierdza się również marskości wątroby czy raka pierwotnego wątroby.
<button do umawiania wizyt>
Diagnostyka
Podstawą diagnostyki jest badanie serologiczne. Należy przeprowadzić badanie w surowicy pacjenta przeciwciał anty-HAV klasy IgM. Wykryć je można już w okresie inkubacji, a największe stężenie obserwowane jest między 2 i 3 tygodniem ostrego wirusowego zapalenia wątroby typu A.
Przeciwciała anty-HAV utrzymują się w organizmie do końca życia.
Badaniami, które są pomocne w diagnostyce, są aktywność aminotransferaz (AspAT i AlAT), poziom bilirubiny, GGTP w postaci z zastojem żółci. Rzadko wykonuje się badanie biopsyjne wątroby.
Leczenie WZW A
Nie ma leczenia przyczynowego, natomiast leczenie objawowe stosuje się tylko w przypadkach o ciężkim przebiegu. W leczeniu niefarmakologicznym sugeruje się odpoczynek, dietę i leczenie płynami, unikanie niektórych leków. Wirusowe zapalenie wątroby typu A, zazwyczaj mija samoistnie po 6 miesiącach.
Powikłania
Powikłania po HAV zdążają się niezwykle rzadko, jednak u osób powyżej 50 roku życia i z przewlekłymi chorobami wątroby może mieć cięższy przebieg.
Powikłania, które mogą wystąpić w przypadku WZW A:
- aplazja szpiku,
- żółtaczka cholestatyczna (zastoinowa),
- nadostre zapalenie wątroby,
- ostra niedokrwistość hemolityczna.
Mimo ostrego i długiego przebiegu choroby, rokowanie w WZW A jest dobre. Ryzyko śmierci z powodu wirusowego zapalenia wątroby typu A wynosi ok 0,14% i ma związek z niewydolnością wątroby u pacjenta.
Profilaktyka
Metody ochrony przez WZW A to:
- dbanie o higienę osobistą (częste mycie rąk),
- poprawa warunków sanitarnych,
- spożywanie pokarmów poddanych obróbce termicznej i picie butelkowanej wody (zwłaszcza w krajach z dużym ryzykiem zakażenia WZW typu A),
- unikanie regionów z endemicznym występowaniem wirusa HAV,
- szczepienia przeciwko WZW A.
W latach siedemdziesiątych XX wieku Polska należała do krajów z bardzo zachorowalnością na WZW A. Niemal 100% Polaków nabyło odporność w sposób naturalny. Sytuacja zmieniła się w chwili poprawy warunków sanitarno-bytowych.
WZW A a Covid-19
Epidemia koronawirusa spowodowała drastyczną zmianę przyzwyczajeń i wymogła wśród dzieci i osób dorosłych skrupulatniejsze przestrzeganie zasad higieny – w tym mycie i dezynfekcję rąk. W efekcie znacząco spadła liczba chorych na wirusowe zapalenie wątroby typu A.
Z danych NIZP-PZH wynika, że żółtaczkę pokarmową w 2019 roku przechodziło 1067 osób, a w 2020 już tylko 109.
Obniżeniu uległ również odsetek zachorowań na rotawirusy czy salmonellę.
Szczepienie ochronne przeciwko WZW A
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zakażeniu WZW A jest szczepionka ochronna. Szczepienie przeciwko WZW polega na przyjęciu dwóch dawek preparatów w odstępie 6-12 miesięcy. W Polsce dopuszczone do użytku są 3 szczepionki: Havrix, Vaqta i Avaxim. Po pełnym cyklu szczepień pacjent uzyskuje przeciwciała, które chronią przed żółtaczką pokarmową nawet przez całe życie.
Szczepieniu ochronnemu powinni poddać się:
- pracownicy przedsiębiorstw gospodarki komunalnej,
- pracownicy pracujący przy płynnych nieczystościach,
- wojsko i policja,
- pracownicy pracujący przy produkcji i dystrybucji żywności,
- chorzy na hemofilię,
- chorzy z przewlekłymi chorobami wątroby (w szczególności WZW B i C),
- podróżujący do krajów, w których dochodzi do zakażeń wirusem HAV,
- dzieci i młodzież, które wcześniej nie chorowały na wirusowe zapalenie wątroby typu A.